İhtiyati Haciz Nedir?
İhtiyati haciz, borçlu tarafın mallarını kaçırma ihtimaline karşı alacaklıya alacağını garanti altına alma imkânı tanıyan bir hukuki tedbirdir. İcra ve İflas Kanunu’nun (İİK) 257-268. maddeleri arasında düzenlenen bu uygulama, alacaklının hakkını korumak amacıyla borçlunun mal varlığı üzerindeki tasarruf yetkisini kısıtlar. Ancak ihtiyati haciz, tek başına alacaklıya hacizli malları satma hakkı vermez.
Bu tedbir, kesin bir hukuki karar niteliği taşımaz, ancak alacağın varlığını yaklaşık olarak ispat eden bir güvence mekanizmasıdır. Borçlunun mallarını satmasını veya devretmesini engelleyerek, alacaklının ileride alacağını tahsil edebilme ihtimalini artırmayı hedefler.
İhtiyati haciz, alacaklının maddi kayıplarını önlemek ve borçlunun hileli işlemlerle mallarını kaçırmasını engellemek için büyük bir önem taşır. Özellikle ticari alacaklarda, ihtiyati haciz kararları borçlunun mali durumunu kontrol altına almak için etkili bir hukuki araç olarak değerlendirilir.
İhtiyati Haczin Konusu
Genel kural olarak, ihtiyati haciz vadesi gelmiş ve rehinle teminat altına alınmamış para borçları için uygulanabilir. Ancak İİK 257. maddesi, bazı durumlarda vadesi gelmemiş borçlar için de ihtiyati haciz talep edilebileceğini belirtmektedir. Bunlar:
Borçlunun sabit bir ikamet adresinin olmaması,
Borçlunun mal varlığını gizleme, kaçırma veya yurtdışına çıkma niyeti gütmesi gibi durumlar.
Bu şartların varlığı halinde, alacaklı ihtiyati haciz talebinde bulunabilir.
İhtiyati haciz, taşınır ve taşınmaz malların yanı sıra borçlunun banka hesapları, üçüncü şahıslardaki alacakları ve ticari hakları üzerinde de uygulanabilir. Bu sayede, alacaklı borçlunun farklı malvarlığı unsurlarına yönelik haciz işlemi yaptırarak, alacağını tahsil etme şansını artırabilir.
İhtiyati Haciz Talebi
Alacaklı, ihtiyati haciz talebiyle yetkili mahkemeye başvurur. Bu başvuruda borcun varlığını destekleyen deliller sunulmalıdır. Mahkeme, ihtiyati haciz kararı verirken kesin bir karar değil, geçici bir koruma tedbiri uygular.
İhtiyati haciz talebinde bulunurken, alacaklının dilekçesinde borcun niteliğini, miktarını ve alacaklı-borçlu arasındaki ilişkiyi net bir şekilde belirtmesi gerekir. Eksik veya yetersiz başvurular, mahkemeler tarafından reddedilebilir. Bu yüzden, alacaklıların hukuki süreçleri dikkatlice takip etmeleri önemlidir.
İhtiyati Hacizde Teminat
Genellikle alacaklı, ihtiyati haciz talebinde bulunurken bir teminat sunmak zorundadır. Bu, borçlunun veya üçüncü kişilerin ihtiyati haciz nedeniyle uğrayabileceği zararları karşılamaya yöneliktir. Ancak alacak bir mahkeme kararına dayanıyorsa, teminat istenmeyebilir.
Teminat miktarı, mahkeme tarafından belirlenir ve genellikle alacak miktarına göre değişir. Teminat, nakit para olabileceği gibi banka teminat mektubu veya taşınmaz rehin olarak da sunulabilir.
Görevli ve Yetkili Mahkeme
İhtiyati haciz taleplerinde görevli mahkeme, alacaklının ve borçlunun arasındaki hukuki ilişkinin türüne bağlıdır. Genel olarak şu mahkemeler görevli olabilir:
Asliye Hukuk Mahkemesi
Asliye Ticaret Mahkemesi
Tüketici Mahkemesi
İş Mahkemesi
Yetkili mahkeme ise, genel olarak borçlunun ikametgâhındaki mahkeme veya borcun doğduğu yer mahkemesi olarak belirlenir. Yetki kurallarına dikkat edilerek ihtiyati haciz başvurusu yapılmalıdır.
İhtiyati Haczin Koşulları
Bir ihtiyati haciz talebinin kabul edilmesi için aşağıdaki şartların sağlanması gerekir:
Talebin bir para alacağına dayanması,
Alacağın rehinle teminat altına alınmamış olması,
Alacağın vadesinin gelmiş olması veya yukarıda belirtilen şartlardan birinin bulunması,
Alacağın varlığını ve ödenmeme riskini gösteren delillerin sunulması,
Alacağın bir mahkeme kararına dayanmıyor olması durumunda, alacaklının teminat sunması.
Mahkemeler, ihtiyati haciz kararı verirken borcun kesin olarak ispat edilmesini beklemez, sadece yaklaşık ispat yeterlidir.
Buna ek olarak, alacaklının ihtiyati haciz talebinde bulunmadan önce hukuki prosedürleri eksiksiz yerine getirmesi gerekir. Delillerin güçlü olması ve borçlunun mal kaçırma ihtimaline dair somut verilerin bulunması, ihtiyati haciz kararının olumlu sonuçlanmasını sağlar.
İhtiyati Haczin Sona Ermesi, Kaldırılması veya Hükümsüz Kalması
İhtiyati haciz, belirli şartların gerçekleşmesi durumunda sona erebilir, kaldırılabilir veya hükümsüz hale gelebilir. Bu durumlar şunlardır:
İhtiyati Haciz Kararına İtiraz: Borçlu, ihtiyati haciz kararına itiraz edebilir. Mahkeme, itirazı değerlendirerek ihtiyati haczi kaldırabilir ya da devam ettirebilir.
Teminat Gösterme Yoluyla Kaldırma: Borçlu, mahkemeye uygun bir teminat göstererek ihtiyati haczin kaldırılmasını talep edebilir.
Süre Aşımı Nedeniyle Hükümsüz Kalma: Alacaklı, mahkeme kararından itibaren 10 gün içinde icra takibini başlatmazsa ihtiyati haciz kendiliğinden geçersiz hale gelir.
Borçlunun Alacağını Ödemesi: Eğer borçlu alacağını tamamen öderse, ihtiyati haciz kendiliğinden sona erer.
Alacaklının Davasından Feragat Etmesi: Eğer alacaklı, ihtiyati haciz kararına dayanak oluşturan davasından feragat ederse, ihtiyati haciz hükümsüz hale gelir.
İhtiyati haczin sona ermesi, kaldırılması veya hükümsüz kalması durumunda, icra müdürlüğüne gerekli bildirimlerin yapılması ve ilgili sürecin hukuki yollarla tamamlanması gerekmektedir.
İhtiyati Haciz Kararının Uygulanması
Mahkeme ihtiyati haciz kararı verdiğinde, alacaklının 10 gün içinde icra dairesine başvurarak kararı uygulamaya koyması gerekir. Bu süre dolduğunda, ihtiyati haciz kararı kendiliğinden geçersiz hale gelir.
İhtiyati haciz işlemi, icra memurları tarafından yerine getirilir. Borçlunun malvarlığı tespit edilerek, haciz işlemi uygulanır ve borçluya gerekli bildirimler yapılır.
Haksız İhtiyati Haciz ve Tazminat
Eğer alacaklı ihtiyati haciz talebinde haksız çıkarsa, borçlu ve zarar gören üçüncü kişiler tazminat talep edebilir. Alacaklının zararlardan sorumluluğu kusura bağlı olmayıp, zarara uğrayanlar mahkemeye başvurarak tazminat isteyebilir.
Haksız ihtiyati haciz nedeniyle zarar gören borçlular, mahkemeye başvurarak zararın tazmini için dava açabilirler. Bu davalar, genellikle borçlunun itibar kaybı, ticari faaliyetlerinin sekteye uğraması veya mallarının gereksiz yere haczedilmesi gibi nedenlerle açılmaktadır.
Tamamlayıcı Merasim ve İhtiyati Haczin Kesin Hacze Dönüşmesi
İhtiyati haciz, yukarıda detaylı olarak açıklamış olduğumuz üzere kesin haciz teşkil etmemektedir. Bu nedenle alacaklıya hacizli malların satışı hakkını bahşetmemektedir. Alacaklı, hacizli malların satış yetkisini kazanmak istiyorsa, ihtiyati haczi tamamlayan merasimi yerine getirmek ve haczi kesinleştirmek durumundadır
İhtiyati Haciz Teminatının İadesi
İcra takibinin borçlular açısından kesinleşmesi, ihtiyati hacizden feragat veya ihtiyati haczin hükümsüz kalması gibi durumlarda ihtiyati haciz için yatırılan teminatın iadesi mahkemeden talep edilebilmektedir. Bunun için teminatın iadesi şartlarının sağlanmış olması ve borçlu ile üçüncü kişilerin zarara uğramış olmaları nedeniyle tazminat talebinde bulunmamış olmaları şartlarının birlikte sağlanmış olması gerekmektedir.
İhtiyati Haciz ile İhtiyati Tedbir Arasındaki Farklar
Kanuni Dayanak: İhtiyati haciz, İcra ve İflas Kanunu’nda, ihtiyati tedbir ise Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nda düzenlenmiştir.
Kapsam: İhtiyati haciz para alacakları için uygulanırken, ihtiyati tedbir para dışındaki hak ve talepleri kapsar.
Etki: İhtiyati haciz, borçlunun malvarlığını satmasına engel olmazken, ihtiyati tedbir bu tür tasarrufları önler.
Bu farklılıklar nedeniyle ihtiyati haciz ve ihtiyati tedbir birbirine karıştırılmamalıdır.
