Vesayet Nedir?
Hukuki açıdan vesayet, bir vasi ile kişisel veya malvarlığı haklarının korunması gereken birey arasında kurulan hukuki bir bağdır. Vesayetin nasıl ve hangi koşullarda kurulacağı, kimlerin vasi olabileceği, vasi olacak kişilerin hangi şartları sağlaması gerektiği gibi detaylar yasa ile düzenlenmiştir. Bu durum, bireylerin kendi iradeleriyle bir başkasını vasi olarak tayin etme serbestisine sahip olmadığını göstermektedir.
Vesayet Gerektiren Durumlar Nelerdir?
Türk Medeni Kanunu'nun 404. maddesi ve devamında, vesayet altına alınmayı gerektiren durumlar belirlenmiştir. Buna göre, aşağıdaki koşullarda bir kişi vesayet altına alınabilir:
Küçük yaşta olmak
Akıl sağlığı bozukluğu veya akıl zayıflığı
Savurganlık, alkol ya da uyuşturucu bağımlılığı, kötü yaşam tarzı veya kötü yönetim
Özgürlüğü kısıtlayıcı bir ceza almış olmak
Talep üzerine vesayet altına girme
Küçük Yaş Nedeniyle Vesayet
Yasalar, 18 yaşını doldurmamış bireyleri küçük olarak kabul eder ve bu bireyler genellikle anne-babalarının velayeti altındadır. Ancak, anne-babasının velayeti altında olmayan küçükler, vesayet altına alınır ve bir vasi atanır. TMK 404. maddesine göre; "Vesayeti gerektiren bir durumun varlığını öğrenen nüfus memurları, noterler, idari makamlar ve mahkemeler bu durumu yetkili vesayet makamına derhal bildirmek zorundadır." Bu nedenle, velayet altında olmayan küçükler için Sulh Hukuk Mahkemesi'ne başvurularak vasi atanması talep edilebilir.
Akıl Sağlığı Sebebiyle Vesayet
Kendi işlerini yürütemeyen veya başkalarının güvenliği için tehlike oluşturan akıl sağlığı yerinde olmayan ya da akıl zayıflığı bulunan kişiler vesayet altına alınır. Bu durumda da resmi merciler ve mahkemeler, vesayet gerekliliğini tespit eder etmez durumu vesayet makamına bildirmekle yükümlüdür.
Savurganlık ve Bağımlılık Gibi Nedenlerle Vesayet
Kötü yaşam alışkanlıkları, madde bağımlılığı, savurganlık veya kötü yönetim gibi sebeplerle kişi, ailesini veya kendisini ciddi bir yoksulluğa sürükleme tehlikesi altında ise vesayet altına alınabilir. Ayrıca, devamlı bakım ve koruma ihtiyacının bulunması veya başkalarının güvenliğini tehdit etmesi de vesayet nedenidir.
Özgürlüğü Kısıtlayan Ceza Nedeniyle Vesayet
Bir kişinin vesayet altına alınabilmesi için aldığı hapis cezasının bir yıl veya daha uzun süreli olması gerekmektedir. Bu durumda cezayı uygulayan makam, ilgili kişinin vesayet altına alınması için gerekli başvuruyu yapar. Vesayet, hükümlünün malvarlığı haklarını ve diğer haklarını korumayı amaçlar.
Talep Üzerine Vesayet
Bazı durumlarda bireyler, kendi isteği ile vesayet altına alınmayı talep edebilir. Bu durumlar arasında yaşlılık, engellilik, deneyimsizlik veya ciddi hastalıklar yer alır. Ancak, kişinin bu nedenlerden ötürü işlerini yönetemediğini ispat etmesi gerekmektedir.
Vesayet Davası Nedir?
Bir kişiye vasi atanması, Sulh Hukuk Mahkemesi'nde açılacak bir vesayet davası ile mümkündür. Dava sırasında, vesayet altına alınacak kişinin kısıtlı olduğuna karar verilirse mahkeme, bireyin hak ve menfaatlerini korumak adına bir vasi tayin eder. Vasi, bireyin hukuki işlemlerinde temsilcisi olarak görev yapar ve bazı durumlarda mahkemeden yeniden izin almak zorunda kalabilir.
Vesayet Kararının İlanı
Vesayet kararı alındığında, bu karar kısıtlanan bireyin yerleşim yerinde ve nüfusa kayıtlı olduğu yerde ilan edilir. TMK 410. maddeye göre; "Kısıtlama kararı, kesinleşince hemen kısıtlının yerleşim yeri ile nüfusa kayıtlı olduğu yerde ilan edilir." Bu ilan, üçüncü kişilerin iyi niyet iddiasını engellemek amacıyla yapılır.
Vasi Nedir? Vasilik Görev ve Yetkileri
Vasi, vesayet altındaki kişinin kişilik ve malvarlığı haklarını korumakla yükümlü kişidir. TMK 403. maddeye göre; "Vasi, vesayet altındaki küçüğün veya kısıtlının kişiliği ve malvarlığı ile ilgili bütün menfaatlerini korumak ve hukukî işlemlerde onu temsil etmekle yükümlüdür."
Vasilikten Kaçınma ve Görevin Sona Ermesi
Vasilik görevi iki yıl için atanır, ancak bu süre her defasında iki yıl daha uzatılabilir. Vasi, görev süresinin sonunda görevden çekilme talebinde bulunabilir. Vasilik görevi; vasiye engel bir durumun ortaya çıkması, görev süresinin dolması, vasinin ölümü veya fiil ehliyetini kaybetmesi durumunda sona erer.
Vasilik Görev ve Yetkileri
Vasi, vesayet altındaki kişinin kişisel haklarını ve malvarlığını korumakla yükümlü kişidir. Türk Medeni Kanunu'nun 403. maddesine göre; "Vasi, vesayet altındaki küçüğün veya kısıtlının kişiliği ve malvarlığı ile ilgili bütün menfaatlerini korumak ve hukukî işlemlerde onu temsil etmekle yükümlüdür."
Vasi, vesayet makamı olan Sulh Hukuk Mahkemesi tarafından atanır ve genellikle iki yıl için görevlendirilir. Ancak, bu süre her defasında iki yıl daha uzatılabilir. Bazı durumlarda, vasi değiştirilmesi talebi gündeme gelebilir.
Vasinin Değiştirilmesi
Vasinin değiştirilmesi, vesayet makamının denetiminde gerçekleştirilen hukuki bir süreçtir. Vasi atanmasının ardından ortaya çıkan çeşitli durumlar, mevcut vasinin değiştirilmesini gerektirebilir. Vasinin değiştirilebilmesi için belirli şartların oluşması ve mahkemeye başvuruda bulunulması gerekir. Vasinin değiştirilmesini gerektiren durumlar şu şekilde özetlenebilir:
Görevini Kötüye Kullanma veya İhmal
Vasi, vesayet altındaki kişinin haklarını korumada görevini ihmal ederse veya yetkilerini kötüye kullanırsa, bu durum vesayet makamına bildirilebilir. Örneğin, vasinin malvarlığını yanlış yönetmesi, vesayet altındaki kişinin menfaatine aykırı işlemler yapması ya da kişisel haklarını ihlal etmesi durumlarında vasinin görevden alınması talep edilebilir.
Güven Sarsıcı Davranışlar
Vasi ile vesayet altındaki kişi arasında güven ilişkisinin zedelenmesi durumunda, vasinin değiştirilmesi talep edilebilir. Örneğin, vasinin vesayet altındaki kişiye karşı kötü muamelede bulunması, güveni zedeleyici fiillerde bulunması bu kapsamda değerlendirilir.
Vasi ile Vesayet Altındaki Kişi Arasında Çıkar Çatışması
Eğer vasi ile vesayet altındaki kişi arasında ciddi bir menfaat çatışması meydana gelirse, bu durum mahkeme tarafından değerlendirilir. Menfaat çatışması, vasinin vesayet altındaki kişinin haklarını tarafsız bir şekilde temsil edemeyeceği anlamına gelir ve bu durumda vasi değiştirilir.
Vasinin Görevi Bırakma Talebi
Vasi, kendi iradesiyle görevden çekilmek isteyebilir. Bunun için mahkemeye başvurarak vasilik görevinden ayrılma talebinde bulunabilir. Vasinin yaşı, sağlık durumu veya kişisel sebepler bu talebe gerekçe oluşturabilir. Ancak mahkeme, vesayet altındaki kişinin haklarının korunması için öncelikle yeni bir vasi atanmasını sağlar.
Vasiliğe Engelleyici Bir Durumun Ortaya Çıkması
Vasinin görev sırasında fiil ehliyetini kaybetmesi, ciddi bir sağlık sorununa maruz kalması veya ölmesi gibi durumlarda vasiliği sona erer ve yerine yeni bir vasi atanır. Aynı şekilde, vasinin vesayet altındaki kişiye zarar vermesi durumunda da vesayet makamı resen harekete geçerek vasinin görevden alınmasını sağlayabilir.
Vasi Değişikliği Talebi Nasıl Yapılır?
Vasi değişikliği, Sulh Hukuk Mahkemesi'ne yapılacak başvuru ile gerçekleştirilir. Talepte bulunabilecek kişiler şunlardır:
Başvuru sırasında vasinin değiştirilmesi gerekliliğini ortaya koyan gerekçeler sunulmalıdır. Mahkeme, gerekirse tanıkların dinlenmesi, belgelerin incelenmesi veya bilirkişi raporu alınması gibi yöntemlerle durumu değerlendirir.
Vasinin Değiştirilmesi Durumunda Yeni Vasinin Atanması
Mahkeme, mevcut vasiyi görevden alırken, vesayet altındaki kişinin haklarının korunması amacıyla mümkün olan en kısa sürede yeni bir vasi ataması yapar. TMK'ya göre, yeni vasi atanırken şu kriterler dikkate alınır:
Yakınlık Derecesi
Yeni vasi, mümkünse vesayet altındaki kişinin ailesinden veya yakın akrabalarından seçilir.
Kişisel Uygunluk
Mahkeme, atanacak kişinin vasilik görevini layıkıyla yerine getirebileceğinden emin olmalıdır. Bu kapsamda, adayın geçmişi, karakteri ve mali durumu dikkate alınır.
Vesayet Altındaki Kişinin Tercihi
Vesayet altındaki kişi, ayırt etme gücüne sahipse, yeni vasinin kim olmasını istediği konusunda görüş bildirebilir. Mahkeme, bu görüşü değerlendirir.
Vasinin Görevinin Denetimi ve Sonrası
Yeni vasi atanana kadar mevcut vasi, vesayet altındaki kişinin haklarını korumak için zorunlu işlemleri yürütmekle yükümlüdür. Değişim sürecinde, vesayet makamı tüm süreçleri denetler ve vasinin görevini bırakma sürecini hukuki çerçevede yönetir.
Bu şekilde vasi değişikliği, hem vesayet altındaki kişinin haklarını hem de sürecin hukuki düzenini korumayı amaçlar.
