Yapay zeka (YZ), son yıllarda hızla gelişen ve hayatın birçok alanında kullanılan bir teknoloji haline gelmiştir. Sağlık, finans, ulaşım, hukuk ve birçok sektörde kullanılan YZ sistemleri, karar alma süreçlerinde etkin rol oynayarak insan hayatını önemli ölçüde etkilemektedir. Ancak bu gelişmeler, YZ'nin neden olduğu zararlar karşısında hukuki sorumluluğun nasıl belirleneceği sorusunu gündeme getirmiştir. Bu makalede, yapay zekanın hukuki sorumluluğuna ilişkin temel kavramlar, mevcut hukuki düzenlemeler ve olası çözüm önerileri ele alınacaktır.
Yapay Zekâ Türleri:
Tepki veren ve sınırlı hafızaya sahip yapay zekâ: Günlük hayatta kullanılan en yaygın türdür.
Zihin teorisi ile bilinç kazanmış yapay zekâ: Henüz geliştirme aşamasında olan ve insansı robot Sophia'nın örnek gösterildiği türdür.
Öz farkındalığa sahip yapay zekâ: Kendi bilinci ve öz farkındalığı olan, gelecekteki bir yapay zekâ türüdür.
Yapay Zekânın Hukuki Statüsü:
Yapay zekânın hak öznesi mi yoksa hak objesi mi olduğu konusunda farklı görüşler bulunmaktadır.
Bu kapsamda, yapay zekânın eşya, köle, tüzel kişi veya elektronik kişi olarak değerlendirilmesi gibi farklı hukuki statüler önerilmiştir.
Avrupa Parlamentosu'nun kabul ettiği Yapay Zekâ Yasası ve OECD'nin tanımı, yapay zekânın hukuki statüsünün belirlenmesinde önemli bir yol göstericidir.
Yapay zekânın makine tabanlı bir sistem olduğu ve insan merkezli bir teknoloji olması gerektiği vurgulanmaktadır.
Hukuki sorumluluk, bir kişinin veya kurumun hukuka aykırı fiili nedeniyle başka bir kişi veya topluma verdiği zararları gidermekle yükümlü olması anlamına gelir. Türk hukukunda hukuki sorumluluk sözleşmesel sorumluluk ve haksız fiil sorumluluğu olmak üzere ikiye ayrılır.
YZ bağlamında sorumluluğun belirlenmesi, yapay zekanın otonomisi, öngörülebilirliği ve kontrol edilebilirliği gibi unsurlar göz önünde bulundurularak değerlendirilmektedir. YZ’nin kendi başına karar alıp uygulayabilmesi, geleneksel sorumluluk anlayışını zorlaştırmaktadır.
YZ’nin sebep olduğu zararlar karşısında hukuki sorumluluk belirlenirken kusur sorumluluğu, objektif sorumluluk ve risk esasına dayalı sorumluluk gibi yaklaşımlar değerlendirilmektedir.
1. Kusur Sorumluluğu
YZ'nin bir zarara sebep olması durumunda, yazılımcıların, üreticilerin veya kullanıcıların kusurunun olup olmadığı araştırılabilir. Ancak YZ’nin öğrenen sistemler olması nedeniyle, geliştiricilerin tüm olası sonuçları öngörmesi her zaman mümkün olmayabilir.
2. Tehlike (Risk) Sorumluluğu
YZ sistemlerinin bazı riskler içermesi nedeniyle, tehlike esasına dayalı bir sorumluluk benimsenebilir. Örneğin, otonom araçların kazaya sebep olması durumunda, sürücüden çok üreticinin veya yazılım geliştiricinin sorumluluğu gündeme gelebilir.
3. Ürün Sorumluluğu
YZ ile çalışan cihaz veya hizmetler bir ürün olarak kabul edilirse, üretici veya sağlayıcılar ayıplı mal veya hizmetten sorumlu tutulabilir. Avrupa Birliği’nde bu yaklaşım benimsenmiş olup, Türkiye’de de benzer bir düzenleme yapılması beklenmektedir.
Yapay zekanın hukuki sorumluluğu konusunda birçok ülke ve uluslararası kuruluş çeşitli düzenlemeler yapmaktadır.
Avrupa Birliği: Yapay Zeka Yasası (Artificial Intelligence Act) ile YZ sistemlerine yönelik kapsamlı bir düzenleme hazırlamıştır. Bu yasa, özellikle yüksek riskli YZ uygulamalarına yönelik sıkı kurallar içermektedir.
ABD Hukuku: Ürün sorumluluğu ilkeleri ve tüketici hakları yasaları çerçevesinde, YZ sağlayıcıları belirli sorumluluklara tabi tutulmaktadır.
Birleşmiş Milletler ve OECD: Yapay zekanın etik kullanımı ve hesap verebilirliği konusunda küresel standartlar belirlemeye çalışmaktadır.
Bu düzenlemeler, Türkiye’de yapılacak hukuki reformlar için de önemli bir referans niteliğindedir.
